هويت درافسانه هاي سرزمين من

وقتي من پنج شش ساله بودم پدر و مادرم هر دو شاغل بودند و من اغلب اوقات را در خانه با خانمي كه او را مشهدي مي خوانديم به سر مي بردم. مشهدي از روستاييان نزديك اهر بود. متاسفانه در جريان كشمكش ها و در گيري هايي كه بين روستاييان و عشاير منطقه در آن زمان وجود داشت، خانواده مشهدي همه دارايي هاي خود را ازدست دادند و در اوايل دهه پنجاه با دست خالي به تبريز آمدند. مشهدي ابتدا در خانه پدربزرگم كار مي كرد و بعد براي كار به خانه ما آمد. وقتي مشهدي از كار روزانه فارغ مي شد مرا صدا مي زد تا برايم قصه بگويد. دقايق قصه گويي هاي او از شيرين ترين لحظات زندگاني من تا به امروز است. اول از من مي پرسيد كه دوست دارم قصه نو بشنوم يا يكي از قصه هايي را كه قبلا گفته. گنجينه قصه هاي مشهدي تمامي نداشت! من در آن زمان با همان انديشه كودكانه خود تعجب مي كردم كه چرا از روي قصه هاي مشهدي كارتون نمي سازند! موضوعات كارتون ها در آن زمان خيلي تكراري و يكنواخت به نظرم مي آمدند. يك بار هم صداي قصه هاي مشهدي را ضبط كردم اما متاسفانه نوار آن را گم كرده ام. شيوه قصه گويي مشهدي هم عالمي داشت. ماهرانه عناصرمدرني را كه مي دانست من به آنان دلبسته ام وسط داستان هاي قديمي مي آورد. نتيجه هم خنده دار مي شد و هم شيرين!
بعضي وقت ها خيلي دلم براي او، قصه هايش و مهرباني هايش تنگ مي شود. گويا شهريار از دل من شعر معروف خود را سروده:
"خان ننه! هايان دا گالدين؟! اله باشيوا دُلانيم! نِجه من سَني ايتيرديم. دا سَنين تايين تاپلماز" (ترجمه: خان ننه! كجايي تو؟! الهي دورت بگردم! چه طور من تورو گم كردم. مثل تو ديگه پيدا نمي شه."


در قصه هاي مشهدي گرگ خاكستري جايي نداشت. قهرمان داستان هاي كودكي من اغلب دختران جوان بودند.


حال مي خواهم يكي از اين داستان ها را برايتان بازگو كنم. اين داستان محبوب ترين داستان من در كودكي بود:

روزي از روزها، شاهنشه جوان و خوش سيما سوار بر اسب سپيدش و در لباس مبدل، براي سركشي به قلمرو و خبر گرفتن از زندگاني مردمانش به يك روستاي دور افتاده مي رسد. شاهنشه، خسته از راه، به سمت چشمه مي رود تا عطش خود و اسبش را فرو نشاند. در كنار چشمه سه خواهر را مي بيند كه كوزه هاي خود را از آب پر كرده اند و مشغول صحبت هستند. زيبايي دخترها شاهنشه جوان را مجذوب مي كند. پشت درختي مي ايستد و به سخنانشان گوش فرا مي دهد. خواهر بزرگ تر مي گويد:" سني از ما گذشته. بياييد ببينيم هر كدام چه هنر و مهارتي داريم." دو خواهر ديگر موافقت مي كنند. دختر بزرگ مي گويد:"من مي توانم در پوست يك تخم مرغ غذايي بپزم كه تمام سربازان شاه از آن بخورند و سير شوند و باز هم باقي بماند." دختر وسطي دست در گيسوان پر پشت و بلند خود مي برد، تار مويي مي كند و در مقابل دو دختر ديگر مي گيرد و مي گويد:" من با اين تار مو فرشي مي توانم ببافم كه تمام سربازان شاه برآن بنشينند و باز هم گوشه اي خالي بماند." نوبت به دختر سوم مي رسد. دختر سوم مكثي از روي شرم و حيا مي كند و آن گاه، آرام ولي با اعتماد به نفس، مي گويد:"راستش را بخواهيد من هيچ كدام از اين هنرها را ندارم. اما در اين 15 بهار كه از عمرم گذشته، هر وقت مسئله اي پيش آمده با نيروي عقلم چاره اي انديشيده ام و از عهده حل مشكل بر آمده ام. در آينده نيز همين گونه به جنگ مشكلات خواهم رفت." جواب دختر جوان تر به دل شاهنشه جوان مي نشيند و با خود فكر مي كند ملكه اي كه به دنبالش مي گشتم، همين دختر است. شاه جوان و دختر روستايي با هم عقد ازدواج مي بندند و آن گاه به سوي قصر شاه حركت مي كنند. از هفت دريا و هفت كوه و هفت دشت گذر مي كنند تا به قصر شاه مي رسند. اين سفر طولاني در نظر تازه عروس قصه ما هفت لحظه بيشتر طول نمي كشد. در قصر شاه، هفت شب و هفت روز جشن مي گيرند. پس از اين جشن ها پيكي به شاه خبر مي آورد كه شاه همسايه به قلمرو او حمله كرده. شاه ساز و برگ مي كند و هفت سال به پيكار مي رود. در اين هفت سال قهرمان داستان ما در قصر تنها ي تنها مي ماند. در اين هفت سال اتفاقات زيادي مي افتد اما هر بار قهرمان داستان ما همان گونه كه در اول داستان گفته بود با نيروي عقل خويش چاره اي مي انديشد و موفق مي شود مشكلات را پشت سر بگذراند. در پايان هفت سال پادشاه پيروز به خانه بر مي گردد و ساليان سال به خوبي و خوشي با همسرش زندگي مي كند.

من با شنيدن داستان هايي از اين دست بزرگ شده ام. قهرمان داستان هاي كودكي من براي تعريف هويت خويش نه در دامان گرگ خاكستري مي آويخت، نه "به استخوان هاي پوسيده پدران" نيازي داشت. قهرمان داستان هاي كودكي من روي به آينده داشت. قهرمان داستان كودكي هاي من بر عكس خواهرانش دست به دامان لاف هاي دروغ نمي شد. آن قدر اعتماد به نفس داشت كه نيازي به دروغ گويي نمي ديد.
دخترك پانزده ساله افسانه هاي سرزمين من، هويت خود را نه با زيبايي خويش تعريف مي كرد نه با موقعيت همسرش. مبنا و منشا هويت او "عقل گرايي" او بود. با همين "عقلش" مشكلات را حل مي كردو پيش مي رفت.

ما نيز براي تعريف هويت خويش نيازي به افسانه هاي نامانوس و وارداتي وبيگانه با فرهنگ خويش نداريم. تحفه همسايه پيشكش خودش! جاي جاي سرزمين من، افسانه هاي كهن زيبايي دارد كه جمله به جمله آنها سرشار از حكمت هستند.

مشكلات فراوانند! نيك آگاهم! اما ما كمتر از دختركان پانزده ساله افسانه هاي سرزمينمان نيستيم! ما نيز مشكلاتمان را به دست خود و با كمك از عقل خود، يكي يكي حل مي كنيم. نيازي به دلسوزي ديگري نيست!