گشت و گذار من در روز کارگر

امروز به دیدن کلیسای بزرگ فلورانس رفتم. ساختن این کلیسا 140 سال (و به روایتی 170 سال) طول کشیده. بنا در اواخر قرن سیزده شروع شده. تکنیک ساخت گنبد کلیسا در زمان خود برای اروپاییان ابداع جدیدی بوده. چند نسل از معماران روی آن کار کرده اند تا روش برپا ساختن این گنبد را بیاموزند. شنیده ام تکنیک را از مسلمانان آموختند. این مطالب را از حافظه و از شنیده ها و خوانده های جسته و گریخته نقل می کنم. شاید دقیق نباشند. اگر به صورت آکادمیک به این بنا و تاریخچه ی آن علاقه مندید می توانید در اینترنت مطالب دقیق تری بیابید. من اینجا قصد بیان نکته ی دیگری را دارم که به زعم من بسی مهمتر است. امروز، خانم راهنما نکته ی درخور توجهی را مطرح کرد: در ساختن این بنای عظیم و با معیار های آن زمان سر بر فلک افراشته، تنها یک کارگر کشته شد! آن هم به دلیل آن که هشیار نبود. طراحی داربست چنان بود که کارگران ایمن بودند! بله! در قرن سیزده و چهارده و پانزده و با فن آوری های ابتدایی آن زمان!

قریب چهل سال پس از اتمام این بنا میکل آنژ در همین شهر به دنیا آمد. می دانیم که میکل آنژ در طول عمر پربار نود و پنج ساله ی خویش، ناممکن های بسیاری را در عالم هنر و سنگ تراشی ممکن ساخته بود. اغلب مردم با مجسمه ها و فرسکو ها و معماری او در واتیکان، کمابیش آشنا هستند. اما کار های میکل آنژ به این ها ختم نمی شود.

روی هر سنگ مرمری نمی توان مجسمه، تراشید. سنگ مرمر باید خصوصیات ویژه ای داشته باشد. از قرار معلوم میکل آنژ در انتخاب سنگ مرمر برای مجسمه سازی وسواس زیادی داشت. کوهی در ایتالیا هست که سنگ مرمر با کیفیت عالی دارد اما تا آن زمان به خاطر صعب العبور بودن نتوانسته بودند از آن کوه، سنگ استخراج کنند. استخراج سنگ از آن کوه، از زمان روم باستان رویایی دست نیافتنی بود. می دانیم که برای رومی های باستان جان برده ها ارزش معنوی نداشت. اما حساب کرده و دریافته بودند که تعداد برده های کشته شده، که بابت هر کدام مبلغی -ولو ناچیز -پرداخته بودند، آن چنان بالا می رود که استخراج سنگ از آن کوه توجیه اقتصادی نخواهد داشت.

یکی از دستاورد های بزرگ زندگی میکل آنژ و یکی از ناممکن هایی که او با نبوغ و اراده پولادین خود ممکن ساخت، استخراج سنگ از آن منطقه بود. او جاده ای هم برای حمل سنگ احداث کرد. در مراحل ابتدایی پروژه یکی از کارگران در اثر سقوط سنگ کشته شد. همان میکل آنژی که به تعبیر غربی ها یک workaholic تمام عیار بود و به جای خسته شدن از کار، از آن انرژی می گرفت چنان دچار عذاب وجدان شد که ماه ها کار را تعطیل کرد و از شدت ناراحتی تقریبا بستری شد. وقتی بر فشار عذاب وجدان اندکی فایق آمد طرحی ریخت که دیگر آن حادثه شوم هرگز تکرار نشود.

از ایتالیای قرن شانزده به کرج قرن بیست و یکم بیاییم که -بحمدالله- اخیرا مرکز استان هم شده. در همسایگی خانه والدین همسرم در عظیمیه کرج ساختمان سازی می کنند. پروژه برعکس دستاوردهای مهندسی میکل آنژ، دستاورد مهم و عظیمی نیست! یک ساختمان معمولی می سازند که هیچ فن آوری جدیدی نمی طلبد. پارسال یک هفته مانده به رمضان در اثر خاکبرداری در همسایگی، خانه والدین همسرم ویران شد. مادر شوهرم زیر آوار ماند. خوشبختانه او را از زیر آوار بیرون آوردند اما چند مهره او شکست . او هنوز هم دارد درد می کشد و نمی تواند خم شود. دو تیر آهن درست پهلوی او افتاده بودند. حادثه می توانست نتایج شوم تری در پی داشته باشد. از این گونه حوادث در ایران پیاپی اتفاق می افتند و متاسفانه همه قربانیان زنده از زیر آوار بیرون نمی آیند!

بله! عمری است داریم به غربی ها پز می دهیم و عدل داریوش را به رخشان می کشیم: اهرام مصر و کلیزه را برده ها ساختند اما تخت جمشید را کارگران آزاد با حق بیمه وبازنشستگی و مرخصی زایمان و... دم داریوش و خشیارشاه گرم! اما ما در قرن بیست و یکم کجاییم؟!

"از آن هنگام که با شلاق و خون دیوار چین را ساختند" دنیا خیلی عوض شده! برعکس فریدون مشیری من معتقد نیستم از آن هنگام "آدمیت مرد". از قضا من معتقدم از آن هنگام آدمیت (I mean both humanity and humanism) معنایی عمیق تر پیدا کرد. آن قدر عمیق که در عمل خود را جلوه گر ساخت! تا جایی که برای حفظ جان و سلامت آدم ها در حین پروژه ها در جوامع پیشرفته حاضرند هر گونه تمهیدی بیاندیشند. در همین زمینه و در چارچوب پروژه های گوناگون فیزیک من قبلا نوشته ای منتشر کردم. در واقع آن یادداشت متن صحبت رادیویی من بود که چندان هم به مذاق مجری برنامه خوش نیامد!

بلایی که بر سر خانواده همسرمن آمد گوشه ی کوچکی از فاجعه ای است که همه روزه در کشور ما اتفاق می افتد. ما، طبقه متوسط ایرانی، تنها گاه گاهی قربانی سهل انگاری بساز بفروش ها و... می شویم. البته، همین گاه گاه نیز برای هفت پشتمان بس است. اما فاجعه آن است که بر سر کارگران می آید.

می دانم! مشکلات و مصائب کارگران یکی دو تا نیست! پیدا کردن کار برای یک کارگر، با همان شرایط سخت و ایمنی پایین دشوار است. در واقع پارتی می خواهد. خودم شاهد بودم این ماجرای تلخ را:جوانی از طبقه فقیر پسر عمویی داشت که سر کارگر یک پروژه ساختمانی بود. پسر عمو دست جوان را در پروژه بند کرد. متاسفانه در اثر سهل انگاری و عدم رعایت نکات ایمنی، این جوان کشته شد. پسر عمو در بین فامیل خود آدم بسیار مهمی بود چرا که برای جوانان خاندان کار پیدا می کرد. پس همه از او حساب می بردند و روی حرف او حرفی نمی زدند. پسرعمو خانواده را راضی کرد تا شکایتی نکنند. پروژه ادامه یافت و برادر کوچک تر آن جوان جای برادر پرپر شده را در پروژه گرفت . زندگی ادامه یافت! در بین مسئولین پروژه، کسی از عذاب وجدان به بستر نیافتاد. گویا عذاب وجدان برای کشته شدن یک کارگر در کشور ما کالایی لوکس است!
حتی لوکس تر از ساعت های رولکس و اتومبیل های بنز و بی-ام-و که تعدادشان - ماشاء الله- در شمال شهر تهران کم نیست!

هم خسته ام و هم کار دارم. اما وقت می گذارم و این یادداشت طولانی را می نویسم چون احتمال می دهم که یکی از مهندسان جوان که این یادداشت مرا می خواند تصمیم بگیرد تا در محدوده اختیارات خویش بر رعایت نکات ایمنی تاکید کند. چه بسا این باعث شود که جان یک کارگر از خطری که در کمین اوست، ایمن بماند.

فراموش نکنیم که مادر این کارگر نه ماه او را با مشقت حمل کرده و با درد زاییده. چه منجوق خوشش بیاید و چه نیاید، وقتی این زن فهمیده که فرزندش پسر است از شادی در پوست خود نگنجیده چرا که گمان می کرده که این نوزاد ناتوان، روزی مردی توانا می شود. یک "نان آور" که با بازوی توانای خود روزگار پیری مادر را تامین خواهد کرد. با این امید و با مهر مادری، این زن سال ها از شکم خود بریده و با سختی فرزند خویش را بزرگ کرده. فراموش نکنیم یک سهل انگاری کوچک می تواند به معنای بر فنا رفتن همه این آرزو ها و امیدها و تلاش ها باشد.

میکل آنژ یک مرد بود! اما مردی که با تولد هر کدام از مجسمه هایش درد زایش را با گوشت و پوست خود تجربه کرده بود! به گمان من، علت آن که میکل آنژ ماه ها از عذاب وجدان نتوانست برخیزد فهم ودرک دقیق وعمیق آرزوها و امید ها و تلاش های مادرانه بود.