تعامل به جاي تقابل

در يادداشت قبلي ام اشاره كردم كه متاسفانه بخشي از دانشگاهيان ما يك سري احساسات ضد بازاري دارند. متاسفانه هر از گاهي با استاداني رو به رو مي شوم كه هر آن كه را كه از خود ثروتمند تر است بدون هيچ سند و مدركي و با بي پروايي و بي مسئوليتي تمام به خلافكاري متهم مي كند. اين كار-متهم كردن بدون داشتن شواهد- از نظر ديني نادرست است.
خوشبختانه خانواده هاي سنتي و مذهبي ما به اين نكته توجه دارند و فرزندشان را با اين ارزش بارمي آورند.
در فرهنگ مدرن نيز بر اين نكته تاكيد مي شود:
innocent until proven guilty
اما آن دسته از مردم كه نه با فرهنگ ديني سر آشتي دارند و نه با مفهوم مدرن حقوق بشر ، با اين مفهوم نيز مشكل دارند. بي پروا ديگران را متهم مي كنند بي آن كه احساس عذاب وجدان كنند. به زعم خود با این کار آزادگی به خرج می دهند و خدمتی به عدالت اجتماعی می کنند. اگر اندکی تاریخ قرن بیست را ورق بزنند می بینند که عدالت خواهی با این شیوه ی افسار گسیخته ی توام با بخالت چه بلاهایی بر سر ملت ها آورده!

تا جايي كه من مي دانم دانشگاهيان آمريكا -برعكس آن خانم دکتر دانشگاه شریف- از سر كلاس حكم اعدام براي ميليونرهاي آمريكايي صادر نمي كنند! (اگر اشتباه مي كنم بگوييد!) از طرف ديگر ميليونر ها ی آمریکایی براي پيشرفت دانشگاه پول وقف مي كنند. البته قوانين آمريكا نيز اين گونه اوقاف را تشويق مي كند (از مالياتشان كم مي شود و...) . اگر دانشگاهيان آمريكا هم با سرمايه دارانشان سر نزاع داشتند سرمايه داران آنها نيز پول عزيزشان را وقف دانشگاه نمي كردند.
حتی در همین کشور همسایه ی ما ترکیه هم وضع به همین منوال است: خاندان های ثروتمند سابانجی و کُچ با هم در ایجاد دانشگاه و موزه در ترکیه رقابت می کنند. دانشگاه کچ در ترکیه روز به روز پیشرفت می کند. سرمایه داران کوچک تر هم در ترکیه به دانشگاه ها کمک مالی می کنند. در دانشگاه بغاز ایچی که بودیم ساختمانی به تازگی افتتاح شده بود که حتی موزاییک هایش را هم سرمایه داران اهدا کرده بودند. یکی از اساتید دانشکده ریاضی که یک خانم از خانواده ای متنفذ بود ترتیب و هماهنگی این اهداها را داده بود. من خودم هیچ گاه دوست ندارم نقشی مشابه آن خانم دکتردانشگاه بغاز ایچی ایفا کنم چون بیشتر دوست دارم شخصیت علمی داشته باشم تا شخصیت اقتصادی-اجتماعی. اما به افرادی چون او احترام قایلم و وجود شان را در دانشگاه ها مفید و حتی لازم می دانم. اون از خانم دکتر دانشگاه بغاز ایچی، این از خانم دکتر دانشگاه شریف!

هر موسسه ي دانشگاهي و تحقيقاتي در ایران يك سري بخش هاي مالي نيز دارد: بخش مالي -اداري، بخش تعاوني مسكن ، بخش خريد و...
تازگي ها هم كه برخی دانشگاه ها ی ایران مجبور شده اند سالن هاي خود را براي درآمدزايي اجاره دهند (حتی برای جشن عروسی!) و...(اتفاقا این کار خیلی هم بد نیست. در کلیسای استنفورد هم عروسی برگزار می شد و اتاق های مهمانسرای سرن را موقع نمایشگاه اتومبیل ژنو به غیر فیزیکپیشگان اجاره می دادند.)
دو نوع نگاه وجود دارد: يكي آن كه اين بخش ها را عده اي اداره كنند كه خود افراد آكادميك هستند و ديگر آن كه اين بخش ها به دست كساني سپرده شود كه ذهنيت و پيش زمينه اي بازاري گونه دارند نه آكادميك.

برخي از استادان دانشگاه نگاه اول را مي پسندند. اين افراد به افراد تيپ دوم اعتماد ندارند و گمان مي كنند چون تحصيلات عالي دارند در اين گونه كارها نيز بهتر عمل خواهند كرد. اين تصور آن ها اشتباه است. از يك طرف درگير شدن با مسايل مالي به طور مستقيم به كار آكادميك آنان ضربه مي زند. با توجه به اين كه ما در اين مملكت محقق جدي كم داريم اين ضربه ي كمي به نظام دانشگاهي نيست! ضربه اي كه به اين طريق مي خورد بيش از ضربه اي است كه حيف و ميل مالي مي تواند داشته باشد. از طرف ديگر، فعاليت هاي مالي استعداد خاص خود را مي طلبد: شخص بايد بلد باشد خوب چانه بزند. بايد netwrokخود را داشته باشدو... اين كارها از دست يك رياضيپيشه يا فيزيكپيشه خوب بر نمي آيدمگر آن كه ذهنيت علمي خود را ببوسد و بگذارد كنار!

بهترين راه آن است كه اين قبيل مسئوليت ها به افراد با ذهنيت بازاري سپرده شود. براي آن كه به هدر رفتن منابع مالي به حداقل برسد بايد بين اين گروه و محققان تعامل سالم به وجود آيد. بايد تبختر و بي اعتمادي كنار نهاده شود و در عمل نشان داده شود كه هر كه برا ي اعتلاي موسسه مي كوشد شايسته ي احترام است.
مسايل مالي حاشيه هايي دارند كه شايد ما نپسنديم اما نمي توانيم كه جلوي آن را هم بگيريم! ولی كاري مي توانيم بكنيم كه چيزي كه از بيت المال خريداري مي شود به درد بخور باشد نه آن كه گوشه اي بدون ا ستفاده بيافتد و جا تنگ كند. مي توانيم نياز هاي خودرا به عنوان محقق يا كارمند اداري ليست كنيم و در اختيار آنها بگذاريم. به آنها مشاوره دهيم كه چه چيز اينجا كاربرد دارد و چه چيز ندارد. اين كار نياز به تعامل دارد وتعامل احترام متقابل مي طلبد. راهي كه استادان «بازاري ستيز» نسل هاي قبل رفته اند -و متاسفانه گاهي توسط برخي از فهيم ترين استادان همنسل من هم مقلدانه دنبال مي شود -در عمل بيشتر به هدر رفتن سرمايه هاي مملكت انجاميده. وسايلي خريداري شده كه گوشه اي افتاده و خاك خورده اند. مثلا چند سال پيش يك سري وسايل ورزشي مانند تردميل و... براي پژوهشگاه ما خريدند كه حتي يك بار هم من نديدم كسي از آنها استفاده كند. بعد هم برش داشتند و بردند. در صورتي كه با هزينه ي آنها مي شد وسايلي خريد كه به درد مي خوردند . ترد ميل همين جوري به ذهنم آمد. نمونه ها بسيارند! پژوهشگاه ي ما آن قدر ثروتمند نيست كه بخواهد پول هايش را به اين گونه دور بريزد. اگر تعامل سازنده اي بين محققان و بخش مالي -اداري بود آن پول ها مي توانست بهتر خرج شود.
آن چه كه گفتم حاصل تجربه ي كوتاه مديريت شاهين بر پژوهشكده بود. دوره اي كه در آن آزمايشگاه كربن پژوهشكده تجهيز شدو بنا به توصيه دكتر شفيع خاني (مسئول آزمايشگاه) و با تعامل مديريت پژوهشكده و رئيس بخش مالي -اداري وقت (آقاي م) و با مساعدت هاي ايشان دستگاه طيف نگار رامان خريداري شد. دوستي و احترام متقابل بين شاهین و آقاي م ثمرات فراواني براي پژوهشكده داشت.
از طرف ديگر اين دوستي و احترام متقابل و تعامل سازنده خيلي از كسان را كه از دور مي نگريستند به تعجب وا داشته بود. از نظر آنها شاهين جواني بود كه «كله اش باد داشت» تا جايي كه سر جلسات شوراها به استادان جا افتاده اعتراض مي كرد كه به جاي جوك گفتن به بحث درباره ي دستور كار جلسه بپردازند. يا وقتي نمي توانست جلوي اتلاف وقت جلسه را بگيرد مقاله اي از كيفش بيرون مي آمد و خيلي جدي مشغول به خواندن مي شد. بر خلاف تصور آنان روحيه ي آكادميك شاهين و جديتش در كار مانع از آن نشد كه با رئيس وقت بخش مالي-اداري رابطه اي سازنده و توام با احترام متقابل ايجاد كند. همه چيز به جاي خود!

شاهین کاملا درک می کرد که شخصی با شخصیت و سن آقای م یک «بزرگ ِخاندان» به معنای ایرانی کلمه است. این موقعیت هژمونی ای می طلبد که شاهین آن را به رسمیت می شناخت و در عمل نیز نشان می داد که به این هژمونی احترام می گذارد و نمی خواهد آن را زیر سئوال برد. برای همین تعامل به راحتی انجام می گرفت. درنتیجه خرید ها در دوره ی مدیریت شاهین هدفمند و در راستای نیازهای پژوهشکده و تجهیز آزمایشگاه ها و ... و به منظور کار تحقیقی با کیفیت بالاتر بود .

من نمی گویم برویم و از آلمانی ها و ژاپنی ها و کره ای ها و آمریکایی ها و... یا حتی ترکیه ای ها تقلید کنیم. ما فرهنگ خود را داریم و آن چه که در آن کشورها کار می کند ممکن است در ایران کار نکند. من می گویم بیاییم و ساختار های آشکار و نهان در جامعه ی خود را بشناسیم و بی جهت با آنها در نیافتیم. این ساختارها را به رسمیت بشناسیم و با آنها تعامل کنیم. ضعف دانشگاه های ما در سطح اجتماع و تاثیر گذاری در جامعه تا حد زیادی, از ضعف دانشگاهیان ما در این شناخت و تقابل باساختار های سنتی و ریشه دار جامعه نشات می گیرد.